Լիա Սողոմոնյանի բլոգ

1. Ի՞նչպես է ստեղծվել Համո Սահյանի գրական անունը։
   Սահյանի գրական անունը ստեղծվել է նրա հոր ՝ Սահակի «Սահ» և «յան» համատեղումով։
2. Ո՞ր բանաստեղծներն են իրեն դաս տվել։
   Ակսել Բակունց, Գառնիկ Քալաշյան։
3. Ո՞րտեղ է ծնվել Սահյանը և ո՞րտեղ է մահացել։
   Սահյանը ծնվել է Լոր գյուղում և մահացել է Երևանում։
4. Ի՞նչ էր նրա առաջին գրքի անունը։
   «Որոտանի եզերքին»։
5. Արդյո՞ք նա տարբերվում էր մյուս գրողներից, ապա ի՞նչով էր տարբերվում։
   Բոլոր գրողները միշտ իրարից տարբերվում են իրենց գրելու ոճով։ Սակայն Սահյանը իմ կարծիքով տարբերվում էր նրանով, որ գրել էր տխուր ստեղծագործություններ հայրենիքի, կյանքի և բնության մասին։

   Հարցերը կազմել էր Գայանե Աթանեսյանը

Խնդիր 1

Մաուգլին զեբրին և սև հովազին հարցնում է, թե ինչ օր է այսօր։ Զեբրը միշտ ստում է երկուշաբթի, երեքշաբթի և չորեքշաբթի օրերին: Հովազը միշտ ստում է հինգշաբթի, ուրբաթ և շաբաթ օրերին: Զեբրն ասում է. «Երեկ իմ սուտ խոսելու օրերից մեկն էր»։ Հովազն ասում է. «Երեկ նույնպես իմ սուտ խոսելու օրերից մեկն էր»: Ի՞նչ օր է այսօր։

(A) հինգշաբթի (B) ուրբաթ (C) շաբաթ (D) կիրակի (E) երկուշաբթի

Խնդիր 2

Արթուրը խնայողություններ է անում նոր հեծանիվ գնելու համար: Հեծանիվն արժե 45,000 դրամ: Նա ամեն շաբաթ խնայում է իր գրպանի գումարի 1/4-ը, որը կազմում է 1,500 դրամ: Քանի՞ շաբաթ պետք է խնայի Արթուրը հեծանիվը գնելու համար:
45000 : 1500 = 30

Խնդիր 3

Թաղամասի բնակիչները ցանկանում են իրենց շրջակայքում տնկել ծառեր: Յուրաքանչյուր ծառ արժե 3,000 դրամ, իսկ տնկելը՝ ևս 1,500 դրամ: Եթե թաղամասի 40 բնակիչներից յուրաքանչյուրը հանգանակի 2,000 դրամ, քանի՞ ծառ կարող են տնկել:
40 x 2000 = 80000
80000 : 4500 = 17,777

Լրացուցիչ առաջադրանք․

1. Համացանցից գտնել հետաքրքիր 10 փաստ երկկենցաղների մասին։
   1. «Երկկենցաղ» բառը ծագում է հին հունական «ἀμφίβιος» (amphibios) բառից, որը նշանակում է «կյանք երկու միջավայրում» կամ «կրկնակի կյանքով ապրող»։
   2. Բացարձակապես բոլոր երկկենցաղները սառնասիրտ են: Հետեւաբար, շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանը կարևոր դեր է խաղում նրանց գոյատևման գործում:
   3. Երկկենցաղների կյանքը սկսվում է ջրի մեջ, բայց դրա մեծ մասը տեղի է ունենում ցամաքում: Կան երկկենցաղներ, որոնք ապրում են բացառապես ջրային միջավայրում, բայց չկան հակառակ բացառություններ, կան միայն տեսակներ, որոնք ապրում են միայն ծառերի վրա խոնավ ջունգլիներում:
   4. Այնուամենայնիվ, նույնիսկ ժամանակի մեծ մասն անցկացնելով ցամաքում, երկկենցաղները ստիպված են անընդհատ վերադառնալ ջուր: Նրանց մաշկը թույլ է տալիս ջուրն անցնել, իսկ եթե այն չթրջվի, կենդանին կմեռնի ջրազրկումից:
   5. Երկկենցաղները ցամաքում ապրող արարածների միակ դասն են, որոնց սերունդն իրենց զարգացման ընթացքում անցնում է հատուկ փուլ `մետամորֆոզ: Այսինքն ՝ դա ոչ թե մեծահասակ էակի կրճատված պատճենն է, որը հայտնվում է թրթուրից, այլ մեկ այլ օրգանիզմ է, որը հետագայում վերածվում է մեծահասակի:
   6. Թրթուրները, որոնք երկկենցաղներ են, զարմանալիորեն դիմացկուն են: Նրանք վերականգնում են իրենց մարմնի բոլոր մասերը, նույնիսկ աչքերը: Տրիտը կարող է չորանալ մինչև մումիայի վիճակ, բայց եթե ջուրը մտնի դրա վրա, այն շատ արագ վերականգնվում է:
   7. Մաշկի թափանցելիությունը, որն այդքան խոցելի է դարձնում երկկենցաղներին, նրանց օգնում է նորմալ շնչել: Նրանք ունեն շատ թույլ թոքեր, ուստի նրանց անհրաժեշտ օդի մի մասը մաշկի միջոցով ներթափանցվում է մարմնի մեջ:
   8. Երկկենցաղները գալիս են խաչաձև ձկներից: Նրանք այն վայրէջք կատարեցին մոտ 400 միլիոն տարի առաջ, իսկ 80 միլիոն տարի առաջ նրանք գերակշռում էին ողջ կենդանիների թագավորությունում:
   9. Սովորական գորտերը, որոնք հայտնաբերված են Ռուսաստանի կենտրոնական ջրային մարմիններում, լորձ են արտազատում, որն ունի մանրեասպան ազդեցություն:
   10. Երկկենցաղների մեծ մասը շատ լավ տիրապետում է ծանոթ տեղանքով նավարկությանը: Եվ գորտերը լիովին ունակ են վերադառնալ իրենց տները, նույնիսկ հեռվից:
2. Նկարագրել երկկենցաղների մաշկը։
   Երկկենցաղների մաշկը մերկ է, պատված չէ թեփուկներով, հարուստ լորձային գեղձերով։
3. Նկարագրել երկկենցաղների արտաքին կառուցվածքը։
   Երկկենցաղների մարմինը բաղկացած է գլխից, իրանից, երբեմն՝ պոչից։
   1․ Գլուխ – կրում է զգայարանները, բերանը, քթանցքները, գլխուղեղը։
   2․ Իրան – ներառում է ներքին օրգանները, վերջույթների գոտիները։
   3․ Պոչ – միայն պոչավորների մոտ։
   4․ Վերջույթներ – առջևի՝ հենվելու համար, ետին՝ ցատկելու և լողալու։

Երկու մեծություններ կոչվում են ուղիղ համեմատական, եթե մեծություններից մեկը մի քանի անգամ մեծացնելիս (փոքրացնելիս) մյուսը մեծանում է (փոքրանում է) նույնքան անգամ:

Դիցուք մեկ գրիչն արժե 100 դրամ: Ապա երկու գրիչները կարժենան 200 դրամ, երեք գրիչները կարժենան 300 դրամ և այլն: Ստանում ենք հետևյալ աղյուսակը՝

Գրիչների քանակը (հատ)	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Գրիչների արժեքը (դրամ)	100	200	300	400	500	600	700	800	900	1000

Նկատում ենք, որ գրիչների քանակը մի քանի անգամ ավելացնելիս դրանց արժեքն ավելանում է նույնքան անգամ: Սա նշանակում է, որ գրիչների արժեքն ուղիղ համեմատական է դրանց քանակին:

Երկու մեծություններ կոչվում են հակադարձ համեմատական, եթե մեծություններից մեկը մի քանի անգամ մեծացնելիս մյուսը նույնքան անգամ փոքրանում է:

Օրինակ․

Դիցուք մեքենան հավասարաչափ շարժվելով պիտի անցնի 600 կիլոմետր: Եթե նա շարժվի 60 կմ/ժ արագությամբ, ապա այդ ճանապարհը նա կանցնի 10 ժամում: Իսկ եթե նա ավելացնի արագությունը և շարժվի 100 կմ/ժ արագությամբ, ապա ժամանակը կպակասի և այդ ճանապարհը նա կանցնի 6 ժամում:

Կազմենք հետևյալ աղյուսակը՝

Ծախսած ժամանակը (ժամ)	20	10	5
Արագությունը (կմ/ժ)	30	60	120

Աղյուսակից երևում է, որ արագությունը երկու անգամ մեծացնելիս ժամանակը երկու անգամ պակասում է: Սա նշանակում է, որ մեքենայի արագությունը և ծախսած ժամանակը հակադարձ համեմատական մեծություններ են:

Առաջադրանքներ․

1)Գնացքը հաստատուն արագությամբ 6 ժամում անցավ 480 կմ։ Քանի՞ կմ էր անցել 6hգնացքն առաջին 2 ժամում։
480 : 6 = 80
80 x 2 = 160կմ

2)100 գ լուծույթը պարունակում է 4 գ աղ։ Որքա՞ն աղ է պարունակում 300 գ այդպիսի լուծույթը։
300 : 100 = 3
3 x 4 = 12գ

3)Երկու քաղաքների միջև եղած հեռավորությունն առաջին գնացքն անցավ 3 ժամում 80 կմ/ժ արագությամբ։ Քանի՞ ժամում երկրորդ գնացքը կանցնի նույն հեռավորությունը 60 կմ/ժ արագությամբ։
3 x 80 = 240
240 : 60 = 4ժ

4)8 մ մահուդն արժե այնքան, որքան 63 մ չիթը։ Քանի՞ մետր չիթ կարելի է գնել 14 մ մահուդի փոխարեն։
(14 x 63) : 8 = 110,25

5)Ապրանքատար գնացքը 80 կմ/ժ արագությամբ անցավ 720 կմ։ Նույն ժամանակամիջոցում ի՞նչ հեռավորություն կանցնի մարդատար գնացքը, որի արագությունը 60 կմ/ժ է։
720 : 80 = 9
9 x 60 = 540կմ

6)Բալի մուրաբա եփելու համար 6 կգ մրգի հետ վերցնում են 4 կգ շաքարավազ։ Քանի՞ կգ շաքարավազ պետք է վերցնել 12 կգ մրգի դեպքում։
12 : 6 = 2
4 x 2 = 8

7)4000 գ լուծույթը պարունակում է 80 գ աղ։ Որքա՞ն աղ է պարունակում այդ լուծույթի 200 գրամը։
4000 : 80 = 50
200 : 50 = 4

8)5 ներկարար կարող են ցանկապատը ներկել 8 օրում։ Քանի՞օրում նույն ցանկապատը կարող են ներկել 10 ներկարարը։
10 : 5 = 2
8 : 2 = 4

9)Մի շոգ օր 6 հնձվոր 8 ժամում խմեցին մի տակառիկ թան։ Պետք է իմանալ, թե քանի՞ հնձվոր 3 ժամում կխմեն նույն մեկ տակառիկ թանը։
(8 x 6) : 3 = 16

1. Որո՞նք են բուսաբուծության զարգացման նախադրյալները:
   Լույսի, ջերմության և խոնավության բարենպաստ զուգորդումը, բնակչության թիվը։
2. Ի՞նչ կապ ունի բուսաբուծությունը տնտեսության մյուս ճյուղերի հետ:
   Բուսաբուծությունը բնակչությանը մատակարարում է բուսական ծագման բազմազան պարենամթերք, արդյունաբերությանը` հումք, իսկ անասնապահությանը` կեր:
3. Նշեք հետևյալ բույսեր մշակող առաջատար երկրները.
   Բրինձ, ցորեն, բամբակ, թեյ, սուրճ կակաո, խաղող, եգիպտացորենԲրինձ – Չինաստան, Հնդկաստան, Ինդոնեզիա, Բանգլադեշ, Վիետնամ:
   Ցորեն – Չինաստան, ԱՄՆ, Հնդկաստան, Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Կանադա:
   Բամբակ – Չինաստանը, Հնդկաստան, ԱՄՆ:
   Թեյ – Հնդկաստան, Չինաստան, Շրի Լանկա:
   Սուրճ – Բրազիլիա, Վիետնամ, Կոլումբիա:
   Կակաո – Կոտ դ’Իվուար, Գանա, Ինդոնեզիա։
   Խաղող – Չինաստան, Իտալիա, ԱՄՆ, Ֆրանսիա։
   Եգիպտացորեն – ԱՄՆ, Չինաստան, Բրազիլիան:

• Կազմի՛ր հետաքրքիր հարցեր (5 հարց) Սահյանի, նրա ստեղծագործությունների, գրականության մասին:
  1. Ի՞նչ է Համո Սահյանի իսկական ազգանունը։
  2. Ո՞րտեղ է թաղվել Սահյանը։
  3. Ո՞րն էր նրա գրած առաջին գիրքը։
  4. Ո՞ր ժողովածուի համար 1975 թվականին նա արժանացավ ՀԽՍՀ պետական մրցանակի։
  5. Իր կյանքի ընթացքում քանի՞ բանաստեղծություն է գրել Սահյանը։
• Ընտրի՛ր որևէ բանատեղծություն Համո Սահյանից և սովորի՛ր:
  Ես ընտրել եմ Սահյանի «Հայաստան ասելիս» բանաստեղծությունը։
• Ընտրածդ բանատեղծությունից դու՛րս գրիր անծանոթ բառերը, բացատրի՛ր և սովորի՛ր:
  Անծանոթ բառ չկար։

1. Ի՞նչ բարձրության ջրի սյունը կստեղծի 0,1 ՄՊա ճնշում:
   h = p/ρg
   0,1ՄՊա/1000կգ/մ3 x 10Ն/կգ = 100000Պա/1000կգ/մ3 x 10Ն/կգ = 10մ   
2. Ծովում ի՞նչ խորությամբ սուզվելիս ճնշումը կլինի 0,2 ՄՊա, 1 ՄՊա, 10 ՄՊա:
   20մ, 100մ, 1000մ։
3. Ի՞նչ է սկաֆանդրը: Ե՞րբ են այն հայտնագործել: Որքա՞ն կարելի է խորասուզվել սկաֆանդրով:
   Սկաֆանդրը անջրանցիկ անհատական հերմետիկ հանդերձանք է։ Այն հայտնագործել են 19-րդ դարի վերջին։ Ջրասուզակային սկաֆանդրերով կարելի է խորասուզվել մինչև 200մ։
4. Ո՞վ է ստեղծել առաջին աքվալանգը: Ի՞նչ մասերից է այն բաղկացած:
   Առաջին աքվալանգը ստեղծել է Ժակ Իվ Կուստոնը։ Այն բաղկացած էր սեղմված օդով լի բալոնից, դիմակից և դրանք միացնող առաձգական խողովակից։
5. Ի՞նչ է բարիսֆերան: Որքա՞ն կարելի է խորասուզել բարիսֆերան:
   Բարիսֆերան գնդաձև խցիկ է, որի ներսում տեղակայված են մեծ ծովային խորություններ դիտելու համար նախատեսված սարքեր։ Այն կարելի է խորասուզել մինչև 1 կմ։
6. Ո՞վ և ե՞րբ է հայտնագործել բաթիսկաֆը: Որքա՞ն կարելի է խորասուզվել՝ բաթիսկաֆով:
   Բաթիսկաֆը հայտնագործել է Օգյուստ Պիկարը 1948 թվականին։ Բաթիսկաֆով կարելի է խորասուզվել մինչև 11կմ։ 
7. Ինչպե՞ս պետք է վեր բարձրացնեն ջրասուզակին ծովի հատակից: Ինչու՞:
   Ջրասուզակին ծովի հատակից պետք է բարձրացնել աստիճանաբար։
   Ջրասուզակին արագ բարձրացնելով փոքր ճնշման պայմաններում արյան մեջ լուծված օդը պղպջակների տեսքով կսկսի անջատվել արյունից, ինչը ամբողջ մարմնում ցավ կառաջացնի և նույնիսկ կարող է առաջ գալ կեսոնային ծանր հիվանդությունը։
   
8. Ո՞ր անոթներն են անվանում հաղորդակից անոթներ:
   Ստորին մասերով միմյանց միացած անոթները կոչվում են հաղորդակից։
9. Ինչպե՞ս է կանգնում հեղուկը հաղորդակից անոթներում հավասարակշռությունը հաստատելուց հետո։
   Հաղորդակից անոթներում հավասարակշռությունը հաստատելուց հետո հեղուկը կանգնում է հավասար մակարդակներում։ 
10. Ինչպե՞ս է հնչում հաղորդակից անոթների օրենքը։
    Հավասարակշռության վիճակում հաղորդակից անոթներում հեղուկների ազատ մակերևույթների մակարդակները հավասար են։
11. Ինչպե՞ս կարելի բացատրել հաղորդակից անոթների օրենքը։
    Հաղորդակից անոթներում հեղուկների ազատ մակերևույթների արտաքին ճնշումը նույնն է։ Հետևաբար հեղուկը հավասարակշռության մեջ կլինի, եթե հավասար լինեն հեղուկի ճնշումները կամայական հորիզոնական մակարդակում։
12. Ինչպե՞ս է աշխատում ջրաչափը։
    Ջրաչափը որոշում է բաքի մեջ մնացած ջրի մակարդակը։ Այդպիսի խողովակներ են միացված գնացքներում ՝ լվացվելու ջրով լցված բաքերին։ Դրանք ապակե բաց խողովակներ են, որոնց ջրի մակարդակը նույնն է, ինչ բաքի ջրի մակարդակը։
13. Ինչպե՞ս է աշխատում շատրվանը։
    Դիտարկենք երկու հաղորդակից անոթ, որից մեկը կաթոցիկի ծայրով է և որը ավելի կարճ է, քան անոթի երկարությունը։ Անոթները միացնող ռետինե խողովակը մեջտեղում ամրացված է սեղմակով: Առաջին անոթի մեջ ջուր լցնենք: Եթե ջրի ազատ մակերևույթն ավելի բարձր է, քան ծայրոցը, ապա սեղմակը հանելուց հետո կտեսնենք, որ ծայրոցը շատրվանում է:
    
14. Ի՞նչ մակարդակներով է կանգնում հեղուկը հաղորդակից անոթներում, եթե նրանց մեջ լցնում են տարբեր հեղուկներ։ Դուրս բերեք համապատասխան բանաձևը։
    Եթե հաղորդակից անոթներում լցնում են տարբեր հեղուկներ, ապա նրանց հեղուկների մակարդակը նույնը չէ։ Տարբեր հեղուկներով լցված հաղորդակից անոթներում հեղուկների սյուների բարձրությունները` հաշվված բաժանման մակարդակից, հակադարձ համեմատական են հեղուկների խտություններին: Ուրեմն` որքան մեծ է հեղուկի խտությունը, այնքան փոքր է այդ հեղուկի սյան բարձրությունը հաղորդակից անոթում` հաշված հեղուկների բաժանման սահմանից:
    ρ1​gh1​=ρ2​gh2​
    

Հարցեր և առաջադրանքներ.

1. Ի՞նչ ներքին և արտաքին նախադրյալներ կային հայոց թագավորության վերականգնման համար:

Թե՛ արտաքին, թե՛ ներքին պայմանները Հայաստանի օգտին էին: Արաբական խալիֆայությունը խիստ թուլացել էր և գրեթե կորցրել էր իր իշխանությունը ծայրամասերի նկատմամբ:

2. Ինչո՞վ էր պայմանավորված Աշոտ I-ի զգուշավոր քաղաքականությունը: Ինչո՞ւ նա երբեք ընդդեմ արաբների չմիացավ բյուզանդական ուժերին:

Երկրի ներքին կայունությունն ապահովելու համար Աշոտ Բագրատունին մեծ ջանքեր գործադրեց հայ նախարարների միջև ծագած գժտությունները հարթելու և նրանց նկատմամբ իր իշխանությունն ամրապնդելու համար: Ազդեցիկ իշխաններին իր շուրջ համախմբելու և դաշինք կնքելու նպատակով խնամիական կապեր էր հաստատում նրանց հետ:
Զգուշավոր և սթափ քաղաքականության շնորհիվ նա շուտով՝ 862 թ., դարձավ նաև իշխանաց իշխան, որի իշխանական լիազորությունները տարածվում էին ոչ միայն Հայաստանի, այլև Վիրքի և Աղվանքի վրա:

3. Վերլուծի՛ր: Ի՞նչ միջոցների էր դիմում Արաբական խալիֆայությունը՝ Բագրատունիների դիմադրությունը թուլացնելու և իր գերակայությունը հաստատելու համար:

Հայաստանը վերահսկողության տակ պահելու համար խալիֆը սկսեց երկրի կառավարիչներ նշանակել հայ նախարարներից:
855 թ. երկրի կառավարիչ և սպարապետ նշանակվեց Աշոտ Բագրատունին: Զգուշավոր և սթափ քաղաքականության շնորհիվ նա շուտով՝ 862 թ., դարձավ նաև իշխանաց իշխան, որի իշխանական լիազորությունները տարածվում էին ոչ միայն Հայաստանի, այլև Վիրքի և Աղվանքի վրա: Ավելին՝ Աշոտ Բագրատունուն հանձնվեց նաև հարկահանության իրավունքը, որից հետո արաբական զորքերը դուրս բերվեցին երկրից: Հայաստանից շուտով հեռացավ նաև արաբ ոստիկանը:

4. Ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ Բագրատունյաց թագավորության համար այն, որ արտաքին քաղաքականության հավասարակշռությունն աստիճանաբար խախտվեց հօգուտ Բյուզանդիայի:

Չնայած Սմբատ I-ի որոշ հաջողություններին՝ երկիրը մտավ տևական պատերազմների մի շրջան: Նրա դեմ պայքարում էր արաբների աջակցությունը վայելող Գագիկ Արծրունին: Երկիրը պառակտված էր, և թագավորի զինական ուժերն անկարող էին դիմադրել։

5. Ինչպե՞ս հաջողվեց Աշոտ II Երկաթ արքային թե՛ պահպանել և թե՛ ամրապնդել երկրի անկախությունը:

Համառ մարտերի և ճկուն ռազմավարության շնորհիվ նա կարողացավ պահպանել երկրի անկախությունը։ Սևանի «ծովամարտն» ամենավճռական ու նշանակալի ճակատամարտն էր, որտեղ հայկական զորքերը հաղթանակ տարան արաբների նկատմամբ։ Սևանի «ծովամարտից» հետո Հայաստանը հասավ Արաբական խալիֆայության գերիշխանության լիակատար թոթափմանը։

6. Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ Բագրատունյաց թագավորության համար նոր մայրաքաղաքի՝ Անիի հիմնումը:

Նախորդ մայրաքաղաքները չունեին մշակութային, տնտեսական և քաղաքական բավարար հնարավորություններ, որոնք կնպաստեին պետության միասնականությանը:
Անի մայրաքաղաքի հիմնումը մեծ նշանակություն ունեցավ։ Իր նպաստավոր դիրքի շնորհիվ այն դարձավ խոշոր առևտրային կենտրոն։

7. Պատճառ և հետևանք

Պատկերացրու, որ դու Աշոտ III արքայի խորհրդատուն ես և պետք է նրան համոզես, որ նոր մայրաքաղաք հիմնի, և որ այդ նոր մայրաքաղաքը պետք է այդուհետ մշտական լինի: Ինչպե՞ս կհիմնավորես քո առաջարկը: Մանրամասնի՛ր:

Ըստ քեզ՝ ի՞նչ ընթացք կարող էր ունենալ Բագրատունիների թագավորությունը, եթե մայրաքաղաք մնար Կարսը, և չհիմնվեր նոր մայրաքաղաք Անին:

Ես կփորձեի նրան բացատրել, որ նախորդ մայրաքաղաքը չունի այդքան հնարավորություններ մշակութային, տնտեսական և քաղաքական զարգացման համար։ Իսկ նոր մայրաքաղաքը կօգնի դրանց զարգացմանը, ինչպես նաև որոշ չափով կնպաստեր պետության միասնականությանը:

Իմ կարծիքով եթե Կարսը մնար մայրաքաղաք, ապա երկրում ամեն ինչ աստիճանաբար կթուլանար, ինչի հետևանքով անհնար կլիներ պահպանել պետության միասնականությունը։